جمعه, 10 فروردين 1403
در باره شهر

بر اساس شواهد باستان شناسي و بررسي های انجام گرفته بر روي سنگ نبشته هاي تاريخي، سابقه سكونت انسان اوليه در دشت گلپايگان به حدود هفت هزار سال قبل مي رسد ولي شروع مدنيت را مي بايست هم زمان با اواسط حكومت سلسله هخامنشي دانست كه كاربري اين شهر به عنوان يك پادگان بزرگ تغيير يافت و حتي گروهي را اعتقاد بر اين است نام اوليه اين شهر گردپاذگان بوده است.(برهان قاطع،1361، ذيل گلپايگان) گروهی دیگر نام اصلی آن راگَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند). به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهي از آنان در اطراف اين شهر ساكن شده و نام آن را معرب گردانيده ،جرفادقان یا جرباذقان ناميدند. در دوران بعد از اسلام علي الخصوص در دوران عباسيان گلپايگان از مناطق معتبر و آباد كشور بوده است، ولي اوج شكوفايي و آباداني آن در زمان حكومت سلجوقيان به خصوص محمد بن ملكشاه سلجوقي بوده كه آثار و ابنيه زيادي از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقي گذاشته است.

شهر گلپایگان مرکز بخش مرکزی شهرستان گلپایگان است.گلپایگان، یکی از شهرستانهای استان اصفهان می‌باشد و دارای سه شهر گلپایگان، گوگد و گلشهر می باشد که از شمال به شهرستان محلات و خمین، از جنوب به شهرستان خوانسار، از شرق به میمه و از غرب به شهرستان الیگودرز محدود می‌باشد. این شهر از شهرهای بزرگ استان اصفهان به حساب می آید.رودخانه گلپایگان (اناربار) از میان شهر عبور می کند که در اطراف آن پارک ساحلی این شهر قرار دارد این رود از اولین سد مخزنی ایران یعنی سد گلپایگان سرچمه می گیرد که در آینده ای نزدیک سد بزرگ کوچری بر روی آن به بهره برداری خواهد رسید، این سد یکی از پروژه های ملی می باشد که علاوه بر تامین آب گلپایگان آب شش شهر دیگر از جمله قم را تامین خواهد کرد. همگان آب هوای این شهر را عالی توصیف کرد گوی که این آب هوا مجزا از این موقعیت جغرافیای است. این شهر در گذشته و امروز طلایه دار هنر دستی منبت بوده است و جولانگاه حضور اساتید بزرگ این هنر در طول تاریخ بوده است.

بر اساس آنچه که از متون تاریخی مانند نزهت القلوب نوشته حمد ا... مستوفی بر می‌آید: گلپایگان ۵۲۲۵ سال بعد از هبوط آدم توسط همای چهر آزاد، دختر بهمن کیانی (بهمن دراز دست) پوراشفندیار رویین تن، که به تخت پادشاهی جلوس کرده بود ساخته شد و از ابتدا این شهر را به نام خود چهرآزادگان و یا گلبادگان نامید.(حمدالله مستوفی، ۱۳۶۶، ص۷۵) بر اساس شواهد باستان شناسی و بررسی‌ها انجام گرفته بر روی سنگ نبشته‌های تاریخی، سابقه سکونت انسان اولیه در دشت گلپایگان به حدود هفت هزار سال قبل می‌رسد ولی شروع مدنیت را می‌بایست هم زمان با اواسط حکومت سلسله هخامنشی دانست که کاربری این شهر به عنوان یک پادگان بزرگ تغییر یافت و حتی گروهی را اعتقاد بر این است نام اولیه این شهر گردپاذگان بوده‌است.(برهان قاطع، ۱۳۶۱، ذیل گلپایگان)، گروهی دیگر نام اصلی آن را گَرپادگان به معنی کوهپایه می‌دانند. «گَر» در زبان پارسی میانه به معنای کوه‌است. (گریوه و گریبان هم از همین ریشه هستند) .  ولی اکثرا نام قدیمی این شهر را در زمان سلسله هخامنشیان وردپاتکان می نا مند به معنای سرزمین گل سرخ و دلیل آن رویدن لاله های واژگون سرخ در این شهر می دانند که امروز اثر کمی از آنها مانده است. این شهر بر سر راه جاده باستانی ابریشم قرار داشته است .

به هرحال پس از حمله اعراب مسلمان گروهی از آنان در اطراف این شهر ساکن شده و نام آنرا معرب گردانیده، جرفادقان نامیدند. در دوران بعد از اسلام علی الخصوص در دوران عباسیان گلپایگان از مناطق معتبر و آباد کشور بوده‌است، ولی اوج شکوفایی و آبادانی آن در زمان حکومت سلجوقیان به خصوص محمد بن ملکشاه سلجوقی بوده که آثار و ابنیه زیادی از جمله مناره و بازار و مسجد جامع را از خود باقی گذاشته‌است.

از آن پس به دنبال آشوب‌های اسماعیلیه و فتنه مغول و یورشهای تیمور این شهر از اعتبار و رونق ساقط گشت و تنها در زمان اوزون حسن بود که مجدداً نامی از آن بر سر راه تجاری همدان به اصفهان به میان می‌آید.آخرین دوران طلایی آن که آثار و ابنیه تاریخی موجود، مبین رونق شهر در آنزمان می‌باشد، مقارن با دوران حکومت شاه عباس کبیر و امارت امامقلی خان سردار بزرگ صفوی در گلپایگان می‌باشد.

با شروع فتنه افغان گلپایگان که مقر فرماندهی علیمردان خان بختیاری و محل تجمع نیروهای کمکی به اصفهان بود به شدت از طرف محمود افقان مورد انتقام جویی واقع گشت و نه تنها اکثر اهالی آن از دم تیغ گذشتند بلکه اغلب آثار و ابنیه و تاسیسات کشاورزی و قنوات آن هم تخریب گشت و دیگر هرگز این شهر به اعتباری که در گذشته داشت، دست نیافت. شهری که بنا به گفته ظل السلطان زمانی از حدود ۲۰۰ الی ۳۰۰ هزار نفر جمعیت برخوردار بود. و اکثرا امروزه عدم پیشرفت این شهر قدیم از سی سال گذشته تا به امروز قرار گرفتن این شهر از نظر تقسیمات جغرافیای در استان اصفهان می دانند شهری که در سی سال پیش از شهرهای اطراف خود بسیار پیشرفته تر و سرامد بوده و امروزه در یک بنبست نگه داشته شده است!

گلپایگان در اصل ورتپاتکان بوده که به معنای شهر یا سرزمین ورتپات است. این کلمه، یکی از نامهای ایران می باشد. به تدریج ورتپات به وردپات، وردپاذ، کردپاز و گلپاد تبدیل شده است.

 یکی از محققین خارجی نیز، گلپایگان را مرکب از سه جزء گل و پای و گان دانسته و این وجه تسمیه را عامیانه نامیده است.

گلپایگان از شهرهای قدیمی ایران بشمار می رود و در دورۀ ساسانی و بخصوص در اواخر حکومت این سلسله، موقعیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مهمی یافته و بخصوص از لحاظ استراتژیک برای دولت مرکزی بسیار مهم بوده است. پس از ظهور اسلام در نخستین دهه های قرن اول هجری قمری، گلپایگان بدست مسلمانان افتاد و مردم این منطقه با اشتیاق فراوان به این دین الهی روی آوردند.

پس از این از اهمیت این شهر کاسته نشد، بطوریکه در بیشتر کتب جغرافیائی، مانند کتاب (معجم البلدان) یاقوت حموی و (احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم) مقدسی، نام این شهر به چشم می خورد.

در دورۀ سلجوقیان که اصفهان به پایتختی برگزیده شد، گلپایگان مورد توجه قرار گرفت و در زمان سلطنت (محمد بن ملکشاه) مسجد جامع عظیمی در این شهر ساخته شد. پس از آن این شهر به دلیل حملۀ مغولان و تیموریان از عمران و آبادی فاصله گرفت، ولی مجدداً در روزگار صفویه و پس از انتخاب مجدد اصفهان به پایتختی، گلپایگان به دلیل آب و هوای مناسب و موقعیت نزدیک به پایتخت به شکوه گذشته خود بازگشت. در زمان قاجار، علیرغم کاسته شدن از توجه طبقۀ حاکمه، گلپایگان همچنان از شهرهای مهم ایران بشمار می رفت.

در حال حاضر گلپایگان از شهرهای بسیار مهم استان بشمار می رود و بدلیل جاذبه های گردشگری زیاد، می تواند به یکی از قطبهای این صنعت در استان اصفهان تبدیل گردد.

 شهرستان گلپایگان با پهنه ای در حدود 2 هزار و 421 کیلومتر مربع در غرب استان اصفهان واقع گردیده، ارتفاع آن از سطح دریا 1924 متر است و از شمال و مغرب به استان مرکزی، از شرق به شهرستان برخوار و میمه و از جنوب به شهرستان خوانسار محدود است.

این شهرستان از نواحی نیمه بیابانی است و به دلیل نزدیکی به کویر مرکزی ایران، بارندگی در آن کم و دارای زمستان های سرد و تابستان های گرم می باشد.

 فاصلۀ گلپایگان تا اصفهان 186 کیلومتر است و میانگین باران سالانۀ آن 300 میلیمتر می باشد.


6.1.7.0
گروه دورانV6.1.7.0